DESTEK VE HAREKET SİSTEMİ

Canlıların yer ve yönlerini değiştirme etkinliklerine hareket denir. Hareket tüm canlıların ortak özelliklerinden birisidir. İnsanlar konumlarını, yer ve yönlerini değiştirerek hareket edebilirler. İnsanlarda organlara destek olan, şekil kazandıran ve hareketi sağlayan vücut yapılarına destek ve hareket sistemi denir.

Destek ve hareket sistemi 3 kısımda incelenir:

1. İskelet
2. Kaslar
3. Eklemler

1. İSKELETİN YAPISI VE GÖREVLERİ

Farklı şekil ve uzunluklardaki kemiklerin birbirlerine bağlanmalarıyla oluşan yapıya iskelet denir. Vücudumuzdaki iskelette yaklaşık 210 kemik bulunur. İskelet,destek ve hareket sistemi;

• Vücudun dik durmasını sağlar.
• Organları korur ve desteklik sağlar.
• Kaslara ve diğer organlara tutunma ortamı oluşturur.
• Vücuda şekil verir.
• Kaslarla birlikte vücudun hareketini sağlar.
• Vücudun ihtiyacı olan kasiyum, magnezyum ve fosfor gibi temel mineralleri depo eder.
• Kan hücrelerinin üretilmesini sağlar.[SPOT 1]

İskeletimizdeki kemikler yapı, şekil ve görünümlerindeki farklılıklara göre üç gruba ayrılarak incelenirler.

1. Uzun Kemikler
2. Kısa Kemikler
3. Yassı Kemikler

1. Uzun Kemikler : Boyları uzun olan silindirik görünümlü kemiklerdir. Boyu eninden fazla olan kemiklerdir. El, ayak, kol ve bacaklarda bulunan kemikler bu gruba girer. Vücudumuzdaki uzun kemikler;

• Ön kol kemiği
• Pazı kemiği
• Bacak kemiği
• Uyluk kemiği
• Kaval kemiği
• Baldır kemiği
• Parmak kemikleri

2.Kısa Kemikler : Boyları kısa olan kübik şeklindeki kemiklerdir. Eni ve boyu birbirine yakın olan kemiklerdir. Vücudumuzdaki kısa kemikler;

• Omurgadaki omur kemikleri
• El ve ayak bileklerindeki kemikler

3.Yassı Kemikler : Geniş yüzeyli, kalınlığı az olan, levha şeklindeki kemiklerdir. Vücudumuzdaki yassı kemikler;

• Göğüs kafesi
• Kalça kemikleri
• Kafatası kemikleri
• Çene kemiği
• Kaburga kemiği
• Kürek kemiği
• Diz kemiği
• Göğüs kemiği

2. KEMİĞİN YAPISI

Bir kemiğin yapısında kemik zarı, sarı kemik iliği, kırmızı kemik iliği, ilik kanalı, sert kemik doku, süngerimsi kemik doku ve kıkırdak vardır.

UZUN KEMİĞİN YAPISI

Kemik zarı : Kemiğin dışındaki beyaz renkli olan ince örtüdür. Kemik zarında canlı ve hızla çoğalabilen hücreler bulunur. Hücre çoğalmasıyla kemiğin enine büyümesini (kalınlaşmasını) kırılma ve çatlama durumlarında kemiğin onarılmasını sağlar. Yapısındaki damarlarla kemiği besler.[SPOT 2]

Süngerimsi kemik dokusu : Gözenekli, boşluklu ve süngersi yapıdaki kemik bölgesidir. İçindeki gözeneklerde kırmızı kemik iliği bulunur.

Sert kemik dokusu : Kemiğin en sağlam ve dayanıklı olan kısmıdır. Kemiğe özel şeklini kazandırır. Sert kemiğin ortasında sarı kemik iliği yer alır.

Sarı kemik iliği : Uzun kemiklerde bulunur. Bol miktarda yağ depolar. Kırmızı kemik iliğinin yetersiz çalıştığı durumlarda kan hücresi üretebilir.

Kırmızı kemik iliği : Kan hücrelerinin (Alyuvar, akyuvar ve kan pulcukları) üretilmesini sağlar.

Kıkırdak : Uzun kemiklerin eklemlere bakan kısmında bulunan esnek yapılardır. Hareket etme sırasında kemik başlarının aşınmasını önler. Büyüme sürecinde uzun kemiğin boyuna doğru büyümesini sağlar.[SPOT 2] Bundan başka burun ucu, soluk borusu ve kulak kepçesinin yapısında da kıkırdak bulunur. Soluk borusundaki kıkırdak halkalar soluk borusunun sürekli olarak açık kalmasını sağlar.

3. EKLEMLER

Kemikleri birbirine bağlayan yapılara eklem denir. İskeletteki 210 kemik birbirine bağlanarak iskeletin oluşmasını sağlar. Eklemler bulundukları yere göre, esnekliklerine ve kemiklere kazandırdıkları hareket yeteneğine göre üç gruba ayrılır.

1.Yarı Oynar Eklem

Bağladığı kemiklerin dar açılarda ve sınırlı hareketler yapmasına imkan sağlar. Yarı oynar eklemler bel, sırt ve boyun omurları arasında bulunur. Omurganın sağa sola veya öne arkaya bükülebilmesine bu eklemler olanak sağlar.

2.Oynamaz Eklem

Çevresindeki kemikleri birbirine çok sıkı olarak bağlar. Bağladığı kemikler arasında girinti ve çıkıntı bulunur. Bu çeşit eklemlerde eklem sıvısı yoktur ve kemiklerin hareket etmesine imkan vermez. Kafatası ve kuyruk omurlarında bulunur.

3.Oynar Eklem

Bağladığı kemiklerin kolay ve çok çeşitli hareketler yapmasına imkan sağlar. Kemikler arasında eklem boşlukları bulunur. Eklem boşluklarında, kemik hareketini kolaylaştıran eklem sıvısı vardır. Vücudumuzdaki oynar eklemler genellikle kol ve bacaklarda bulunur. Omuz eklemi, kalça eklemi, dirsek eklemi, parmak eklemleri, bilek eklemi, çene eklemi ve diz eklemi bu gruba girer.

4. KASLAR

İskeleti sararak, vücuda asıl şeklini veren dokuya kas denir. Kaslar, kas teli adı verilen ince liflerden oluşur. Kas hücreleri kasılıp gevşeme özelliğine sahiptir. Kasların etkinliği hareket etme ve bedensel iş yapılmasını sağlar. Kasların çalışması ise sinirlerle kontrol edilir. Kaslar çalışma biçimlerine ve bulundukları yere göre farklılık göstermektedir. Vücudumuzda üç çeşit kas grubu vardır.

1.Çizgili Kaslar

İskeletimizi saran ve isteğimizle çalışan kaslardır. Kasılmaları güçlü ve etkilidir. Hızlı kasılırlar ve bir süre sonra da yorulabilirler. Boyun kasları, kol kasları, bacak kasları, parmak kasları ve göz kapağı kasları isteğimizle çalışan kaslardır.

2.Kalp Kası

Kırmızı renkli olan kaslardır. Çizgili kas yapısında olan ve düz kas özelliğinde çalışan kaslardır. İsteğimiz dışında çalışırlar. Kalp kasları; güçlü, hızlı ve ritmik biçimde kasılır. Kalp kasları uzun süreli olarak çalışırlar ve çalışması sırasında da yorulmazlar. Kalp kasları kalbin yapısında bulunur ve kalbin çalışmasını sağlar.

3. Düz Kaslar

İç organlarımızdaki beyaz renkli olan kaslardır. İsteğimiz dışında çalışırlar. Çalışmaları yavaştır. Kasılmaları güçsüzdür. Uzun süreli olarak çalışırlar ve zamanla yorulmazlar. Mide kasları, bağırsak kasları, damar kasları, yemek borusu kasları, idrar kesesi kasları ve göz bebeği kasları bu gruba örnektir.

Kasların Çalışması

Kemiklerin hareket edebilmesi için kemik çevresindeki iki veya daha fazla kasın birbirine zıt olarak hareket etmesi gerekir. Kasların sadece çekme özelliği vardır. Hareketi sağlayan kaslar vücudumuzda çiftler olarak etkinlik gösterirler.

Bazı kaslar aynı yönde bazıları ise zıt yönde etkinlik gösterirler. Kol, bacak ve parmağımızda bulunan kaslar zıt yönde etkinlik gösterirler.

Örneğin, elimizdeki kaşığı ağzımıza götürmek istediğimizde kolumuzdaki iç kaslar kasılır, dış kaslar ise gevşer. Bu hareketin tam tersini yapmak istediğimizde de iç kaslar gevşer, dış kaslar kasılır.

Yalnız kemikleri değil deriyi hareket ettiren kaslarda vardır. Göz kapağı kasları, dudak kasları ve yüz kasları deriyi hareket ettiren kaslara örnektir.[SPOT 3]